İş Bankası arşivinde Ata'nın bütün hesap dökümleri bulundu
Bugün Türkiye iş Bankasının 76. kuruluş yıldönümü... Yaklaşık bir yıldır, Cumhuriyet'ten bir yaş küçük bu bankanın belgeseli üzerinde çalışıyorduk.
ODTÜ Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Uygur Kocabaşoğlu'nun Tarih Vakfı için deneyimli bir ekiple birlikte yaptığı bir araştırmaya dayanan belgesel, "Atatürk'ün bankası" adı altında bu gece ekrana gelecek.
İzlerseniz göreceğiniz gibi, sözkonusu olan sadece bir bankanın kuruluş hikayesi değil, aynı zamanda yeni rejimin kendi iktisat politikasını oluşturma çabası...
Belgeselin de danışmanlığını üstlenen Uygur Hoca son bir yılını bankanın arşivlerinde, depolarında belge bilgi derleyerek geçirdi ve birbirinden ilginç belgelere ulaştı. Bunlar içinde en ilginç olanlar Atatürk'le ilgili...
Atatürk, Türkiye İş Bankası’nın kurucusu, hissedarı ve destekçisiydi; ama aynı zamanda da müşterisi, mudisiydi...
Kişisel mevduatını değerlendirdiği bankaydı...
Bankanın yıllardır girilmemiş arşivinde Ata'nın cumhuriyetin ilk dönemine ait hesap defterleri hala duruyor.
Prof. Kocabaşoğlu'nun çok yakında çıkacak İş Bankası Tarihi kitabında yer vereceği bu belgeler, bu akşam yayınlanacak belgeselle ilk kez gün ışığına kavuşuyor
HİNTLERİN PARASI
Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'la bağlarını koparıp Ankara'ya geldiğinde cebinde hiç parası yoktu.
Kurtuluş savaşının en zorlu günlerinde imdada Hintlilerin, hilafeti kurtarmak için topladıkları 1 milyon lira değerindeki yardım yetişti.
Gazi, 1920'lerin başında bu paranın bir kısmını savaşın finansmanı ve yaraların sarılmasında kullandı.
Kalan parayı ise daha sonra değerlendirmek üzere bankaya yatırdı.
Savaş bittikten sonra kayınpederi Uşakizade Muammer Bey, bu paralarla ne yapmayı düşündüğünü sorunca, Gazi konunun Celal (Bayar) Bey'e danışılmasını istedi. Celal Bey "Bir banka kurulmasını” önerdi.
Gazi Paşa, bankanın kuruluş sermayesinin dörtte biri değerindeki 250 bin liralık hisseyi Hindistan'dan gönderilen parayla satın aldı. Ayrıca da bankanın kurulduğu gün, 207 bin 400 lira yatırarak ciddi bir maddi destek verdi.
İş Bankası bu destek sayesinde kuruldu.
2 NUMARALI HESAP
Gazi Paşa'nın bankada açtırdığı ilk hesap, işte o 207 bin 400 liralık "2 numaralı hesap...." Bir ayrıntıya dikkatinizi çekmek isterim:
1924 yılında "1 no'lu hesap" ülkenin cumhurbaşkanına değil, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ayrılıyor.
Gazi, Meclis'ten sonra geliyor.
Bugün İş Bankası'nın Etlik'teki arşivinde korunan bu hesap defteri, aslında ayrıntılı bir araştırmayı hak edecek kadar ilginç bir belge...
Özellikle "2 no'lu hesap" Atatürk'ün değişik dönemlerde kullandığı toplam 5 hesaptan biri...
Ama gerek işlem sayısı, gerekse yatırılan ve çekilen miktarların büyüklüğü açısından Atatürk'ün bankadaki en önemli hesabı...
Hesabın ayrıntılı bir dökümü, Prof. Kocabaşoğlu'nun kitabında yayınlanacak. Ben burada bu hesaptan bazı ilginç ayrıntılar vermek istiyorum.
İŞTE ATA'NIN BORDROSU
Mutemedi Hasan Rıza Soyak'a göre Atatürk 1927 senesine kadar 5 bin lira maaş ve 7 bin lira "fevkalade tahsisat" alıyordu. Yani maaşı 12 bin liraydı...
1927'den sonra buna "pahalılık zammı" adıyla 2 bin 480 lira ilave edildi.
Peki kesinti?
Olmaz mı?
1927'de Gazi'nin maaşından yapılan kesintilerin toplamı 453 liraydı.
1931'e gelindiğinde eline ayda net 13 bin 186 lira geçiyordu; 1932'de bir kanun ile yüksek maaş alanlara ağır bir vergi konunca Paşa'nın maaşından 5 bin 400 lira kesilir oldu. Ele geçen miktar 9 bin 78 liraya düştü.
Bunlar düzenli maaş gelirleri...
Ancak Ata'nın asıl büyük gelirini bankanın hisse senetlerinin temettüleri oluşturuyor.
Bir de buna satın alıp işletmesini üstlendiği çiftliklerin gelirleri ekleniyor.
İNÖNÜ'YE YARDIM
Gider kalemlerine gelince... Yine çiftlikler, getirdiği gelirden çok masrafa yol açıyorlar. Atatürk, 1930'lu yıllarda Hazine'ye devredeceği bu çiftlikler için büyük harcamalar yapıyor.
İkinci sırada, yakın çevresine yaptığı düzenli yardımlar geliyor.
İlk yıllarda bu hesaptan Şişli Sıhhat Yurdu ve Tayyare Cemiyeti gibi kurumlara, terzi Anastas Ekonomidis, Samanpazarı'nda otelci Mustafa Ağa, müteahhit Erzurumlu Nafiz Bey gibi serbest meslek erbabına ve maiyetteki Vekiliharç Tahsin Bey, umumi katip Hasan Rıza Bey, Kalem-i Mahsusa memuru Ekrem Bey, seryaver Rusuhi Bey gibi kişilere de çeşitli miktarlarda ödeme yapılıyor.
Bunlar içinde en ilginç olanlardan biri İsmet Paşa'ya yapılan ödemeler.
Hesaplardan anlaşıldığı kadarıyla Gazi, yakın dostu İsmet Paşa'ya herhalde maaşının geçimine yetmeyeceği kaygısıyla -1925 yılı ocak ayından itibaren, yani bankanın kurulmasının hemen ardından- ayda 1000 lira yardım yapmaya başlıyor.
Bu miktar 1929 yılından itibaren 2 bin liraya çıkarılıyor.
Ve nihayet 1937'de, yani aslında küs oldukları bir dönemde 3 bin lira olarak belirleniyor.
1925 başından 1938 Kasımına kadarki 13 yıllık sürede İsmet İnönü'ye Atatürk tarafından ödenen paranın toplamı 365 bin 150 lira tutuyor.
RAKI PARALARI
İşBankası'nın kurucu genel müdürü sıfatıyla Celal Bey 'in 1925-1938 yılları arasındaki maaşın 1000 lira olduğu düşünülürse İsmet Paşa'ya yapılan yardımın hiç de az olmadığı anlaşılır.
Ancak Ata'nın harcamaları bununla da sınırlı değildi.
Yine Soyak'ın verdiği bilgiye göre Köşk'ün yaverlerinin, muhafız polislerinin, müstahdemin iaşesi ve köşkün diğer masrafları da Atatürk tarafından yapılıyordu.
Seyahatlerde ulaşım dışındaki, yemek ve içki dahil bütün masraflar tamamen kendi kesesinden çıkıyordu. O dönemde Başvekil ve vekillere ödenen harcırah Cumhurbaşkanı için sözkonusu değildi.
SON HESAP
Atatürk öldüğünde Ankara 3. Sulh hukuk mahkemesi İş Bankası'ndan Ata'nın bankadaki bütün hesabının bir dökümünü istedi.
Banka, 1938 Kasımı itibarıyla "müşterisi" Mustafa Kemal Atatürk'ün nakit ve hisse senedi varlığını şöyle bildirdi:
2 numaralı hesap bakiyesi : 1 milyon 446 bin 872 lira...
4 numaralı hesap bakiyesi : 53 bin 453 lira.
649 numaralı (mareşallikten) tekaütlük hesabı : 19 bin 556 lira...
Bunun dışında İş Bankasının her biri 10 lira değerinde nama yazılı 62 bin 900 hissesi;
Hamiline ait her biri 10 lira değerinde 56 bin 225 hissesi
569 adet müessis hisse senedi.
Zonguldak Maden Kömür İşleri TAŞ'nin;
Nama muharrer, her biri 10 lira değerinde 12 bin 750 hisse...
Hamiline ait, yine her biri 10 lira değerinde 12 bin 250 hisse...
125 adet müessis hisse senedi...
Türkiye İş Bankası'nın o dönemki sermayesinin 5 milyon lira olduğu düşünülürse, Atatürk'ün, 1,5 milyon lirayı aşan hesabıyla öldüğünde bankanın en büyük müşterilerinden biri olduğu söylenilebilir.
Son bir not:
Ölümünden sonra da hesapta hareketlilik bir süre devam etti.
Atatürk'e borçlu olanlar, hesaba para yatırdılar.
Bu arada yine bu hesaptan mahkeme emrine 15 bin lira bloke edildi.
Niye biliyor musunuz?
Atatürk’ün kefil olduğu şahıslara ait borçlara mahsuben...
Bugün Türkiye iş Bankasının 76. kuruluş yıldönümü... Yaklaşık bir yıldır, Cumhuriyet'ten bir yaş küçük bu bankanın belgeseli üzerinde çalışıyorduk.
ODTÜ Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Uygur Kocabaşoğlu'nun Tarih Vakfı için deneyimli bir ekiple birlikte yaptığı bir araştırmaya dayanan belgesel, "Atatürk'ün bankası" adı altında bu gece ekrana gelecek.
İzlerseniz göreceğiniz gibi, sözkonusu olan sadece bir bankanın kuruluş hikayesi değil, aynı zamanda yeni rejimin kendi iktisat politikasını oluşturma çabası...
Belgeselin de danışmanlığını üstlenen Uygur Hoca son bir yılını bankanın arşivlerinde, depolarında belge bilgi derleyerek geçirdi ve birbirinden ilginç belgelere ulaştı. Bunlar içinde en ilginç olanlar Atatürk'le ilgili...
Atatürk, Türkiye İş Bankası’nın kurucusu, hissedarı ve destekçisiydi; ama aynı zamanda da müşterisi, mudisiydi...
Kişisel mevduatını değerlendirdiği bankaydı...
Bankanın yıllardır girilmemiş arşivinde Ata'nın cumhuriyetin ilk dönemine ait hesap defterleri hala duruyor.
Prof. Kocabaşoğlu'nun çok yakında çıkacak İş Bankası Tarihi kitabında yer vereceği bu belgeler, bu akşam yayınlanacak belgeselle ilk kez gün ışığına kavuşuyor
HİNTLERİN PARASI
Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'la bağlarını koparıp Ankara'ya geldiğinde cebinde hiç parası yoktu.
Kurtuluş savaşının en zorlu günlerinde imdada Hintlilerin, hilafeti kurtarmak için topladıkları 1 milyon lira değerindeki yardım yetişti.
Gazi, 1920'lerin başında bu paranın bir kısmını savaşın finansmanı ve yaraların sarılmasında kullandı.
Kalan parayı ise daha sonra değerlendirmek üzere bankaya yatırdı.
Savaş bittikten sonra kayınpederi Uşakizade Muammer Bey, bu paralarla ne yapmayı düşündüğünü sorunca, Gazi konunun Celal (Bayar) Bey'e danışılmasını istedi. Celal Bey "Bir banka kurulmasını” önerdi.
Gazi Paşa, bankanın kuruluş sermayesinin dörtte biri değerindeki 250 bin liralık hisseyi Hindistan'dan gönderilen parayla satın aldı. Ayrıca da bankanın kurulduğu gün, 207 bin 400 lira yatırarak ciddi bir maddi destek verdi.
İş Bankası bu destek sayesinde kuruldu.
2 NUMARALI HESAP
Gazi Paşa'nın bankada açtırdığı ilk hesap, işte o 207 bin 400 liralık "2 numaralı hesap...." Bir ayrıntıya dikkatinizi çekmek isterim:
1924 yılında "1 no'lu hesap" ülkenin cumhurbaşkanına değil, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne ayrılıyor.
Gazi, Meclis'ten sonra geliyor.
Bugün İş Bankası'nın Etlik'teki arşivinde korunan bu hesap defteri, aslında ayrıntılı bir araştırmayı hak edecek kadar ilginç bir belge...
Özellikle "2 no'lu hesap" Atatürk'ün değişik dönemlerde kullandığı toplam 5 hesaptan biri...
Ama gerek işlem sayısı, gerekse yatırılan ve çekilen miktarların büyüklüğü açısından Atatürk'ün bankadaki en önemli hesabı...
Hesabın ayrıntılı bir dökümü, Prof. Kocabaşoğlu'nun kitabında yayınlanacak. Ben burada bu hesaptan bazı ilginç ayrıntılar vermek istiyorum.
İŞTE ATA'NIN BORDROSU
Mutemedi Hasan Rıza Soyak'a göre Atatürk 1927 senesine kadar 5 bin lira maaş ve 7 bin lira "fevkalade tahsisat" alıyordu. Yani maaşı 12 bin liraydı...
1927'den sonra buna "pahalılık zammı" adıyla 2 bin 480 lira ilave edildi.
Peki kesinti?
Olmaz mı?
1927'de Gazi'nin maaşından yapılan kesintilerin toplamı 453 liraydı.
1931'e gelindiğinde eline ayda net 13 bin 186 lira geçiyordu; 1932'de bir kanun ile yüksek maaş alanlara ağır bir vergi konunca Paşa'nın maaşından 5 bin 400 lira kesilir oldu. Ele geçen miktar 9 bin 78 liraya düştü.
Bunlar düzenli maaş gelirleri...
Ancak Ata'nın asıl büyük gelirini bankanın hisse senetlerinin temettüleri oluşturuyor.
Bir de buna satın alıp işletmesini üstlendiği çiftliklerin gelirleri ekleniyor.
İNÖNÜ'YE YARDIM
Gider kalemlerine gelince... Yine çiftlikler, getirdiği gelirden çok masrafa yol açıyorlar. Atatürk, 1930'lu yıllarda Hazine'ye devredeceği bu çiftlikler için büyük harcamalar yapıyor.
İkinci sırada, yakın çevresine yaptığı düzenli yardımlar geliyor.
İlk yıllarda bu hesaptan Şişli Sıhhat Yurdu ve Tayyare Cemiyeti gibi kurumlara, terzi Anastas Ekonomidis, Samanpazarı'nda otelci Mustafa Ağa, müteahhit Erzurumlu Nafiz Bey gibi serbest meslek erbabına ve maiyetteki Vekiliharç Tahsin Bey, umumi katip Hasan Rıza Bey, Kalem-i Mahsusa memuru Ekrem Bey, seryaver Rusuhi Bey gibi kişilere de çeşitli miktarlarda ödeme yapılıyor.
Bunlar içinde en ilginç olanlardan biri İsmet Paşa'ya yapılan ödemeler.
Hesaplardan anlaşıldığı kadarıyla Gazi, yakın dostu İsmet Paşa'ya herhalde maaşının geçimine yetmeyeceği kaygısıyla -1925 yılı ocak ayından itibaren, yani bankanın kurulmasının hemen ardından- ayda 1000 lira yardım yapmaya başlıyor.
Bu miktar 1929 yılından itibaren 2 bin liraya çıkarılıyor.
Ve nihayet 1937'de, yani aslında küs oldukları bir dönemde 3 bin lira olarak belirleniyor.
1925 başından 1938 Kasımına kadarki 13 yıllık sürede İsmet İnönü'ye Atatürk tarafından ödenen paranın toplamı 365 bin 150 lira tutuyor.
RAKI PARALARI
İşBankası'nın kurucu genel müdürü sıfatıyla Celal Bey 'in 1925-1938 yılları arasındaki maaşın 1000 lira olduğu düşünülürse İsmet Paşa'ya yapılan yardımın hiç de az olmadığı anlaşılır.
Ancak Ata'nın harcamaları bununla da sınırlı değildi.
Yine Soyak'ın verdiği bilgiye göre Köşk'ün yaverlerinin, muhafız polislerinin, müstahdemin iaşesi ve köşkün diğer masrafları da Atatürk tarafından yapılıyordu.
Seyahatlerde ulaşım dışındaki, yemek ve içki dahil bütün masraflar tamamen kendi kesesinden çıkıyordu. O dönemde Başvekil ve vekillere ödenen harcırah Cumhurbaşkanı için sözkonusu değildi.
SON HESAP
Atatürk öldüğünde Ankara 3. Sulh hukuk mahkemesi İş Bankası'ndan Ata'nın bankadaki bütün hesabının bir dökümünü istedi.
Banka, 1938 Kasımı itibarıyla "müşterisi" Mustafa Kemal Atatürk'ün nakit ve hisse senedi varlığını şöyle bildirdi:
2 numaralı hesap bakiyesi : 1 milyon 446 bin 872 lira...
4 numaralı hesap bakiyesi : 53 bin 453 lira.
649 numaralı (mareşallikten) tekaütlük hesabı : 19 bin 556 lira...
Bunun dışında İş Bankasının her biri 10 lira değerinde nama yazılı 62 bin 900 hissesi;
Hamiline ait her biri 10 lira değerinde 56 bin 225 hissesi
569 adet müessis hisse senedi.
Zonguldak Maden Kömür İşleri TAŞ'nin;
Nama muharrer, her biri 10 lira değerinde 12 bin 750 hisse...
Hamiline ait, yine her biri 10 lira değerinde 12 bin 250 hisse...
125 adet müessis hisse senedi...
Türkiye İş Bankası'nın o dönemki sermayesinin 5 milyon lira olduğu düşünülürse, Atatürk'ün, 1,5 milyon lirayı aşan hesabıyla öldüğünde bankanın en büyük müşterilerinden biri olduğu söylenilebilir.
Son bir not:
Ölümünden sonra da hesapta hareketlilik bir süre devam etti.
Atatürk'e borçlu olanlar, hesaba para yatırdılar.
Bu arada yine bu hesaptan mahkeme emrine 15 bin lira bloke edildi.
Niye biliyor musunuz?
Atatürk’ün kefil olduğu şahıslara ait borçlara mahsuben...
Ata kimlere para veriyordu?
İş Bankası arşivinden çıkan bilgiler Atatürk'ün her ay belirli kişilere düzenli ödeme yaptığını ortaya koyuyor. Hesap dökümüne göre, Atatürk'ten maaş şeklinde aylık alanlar şunlar: İsmet (İnönü) Bey : 1925-1927 arası her ay 1000 ila 3000 lira... Makbule (Atadan) hanım : 1927-1938 arası her ay 200 lira... Bülent Nejat Hanım: 1927-28 yıllarında ayda 100 lira Fahima Zeliha Hanım : 1930- 1932 yıllarında ayda 100 lira Bay Yaşar (Okur) : 1931-38 yılları arasında ayda 100 lira Jandarma yüzbaşısı Hüsnü (Erkin) : 1931-38 arası ayda 100 lira...
İş Bankası arşivinden çıkan bilgiler Atatürk'ün her ay belirli kişilere düzenli ödeme yaptığını ortaya koyuyor. Hesap dökümüne göre, Atatürk'ten maaş şeklinde aylık alanlar şunlar: İsmet (İnönü) Bey : 1925-1927 arası her ay 1000 ila 3000 lira... Makbule (Atadan) hanım : 1927-1938 arası her ay 200 lira... Bülent Nejat Hanım: 1927-28 yıllarında ayda 100 lira Fahima Zeliha Hanım : 1930- 1932 yıllarında ayda 100 lira Bay Yaşar (Okur) : 1931-38 yılları arasında ayda 100 lira Jandarma yüzbaşısı Hüsnü (Erkin) : 1931-38 arası ayda 100 lira...
0 Yorum Yaz:
Yorum Gönder